Mộ đom đóm (Hotaru no Haka, Grave of the Firefiles) là một bộ phim Anime hay Nhật Bản của hãng phim hoạt hình Ghibli sản xuất năm 1988 do đạo diễn Takahata Isao viết kịch bản và đạo diễn. Bộ phim được dựa theo cuốn tiểu thuyết cùng tên của Nosaka Akiyuki vốn được tác giả viết dưới dạng bán tự truyện như là một lời xin lỗi tới người em gái của mình. Giống như các tác phẩm khác của hãng Ghibli, bộ phim được chú ý nhờ đạt được chất lượng cao cả về hình ảnh và mặt nghệ thuật.
Nhắc đến chiến tranh thì trong đầu mỗi con người chúng ta đều hiện lên khung cảnh khắc nghiệt với bom bay bão đạn, người chết như ngả rạ, cảnh vật xung quanh đều hoang tàn, đổ nát trong ngọn lửa hung tợn như muốn nuốt chửng mọi thứ. Một bức tranh vô cùng đáng sợ, để hiểu hơn về nó thì tại sao chúng ta không cùng nhau tìm hiểu về bộ phim dưới đây?
Bộ phim được đặt trong bối cảnh giai đoạn cuối của cuộc chiến tranh thế giới thứ Hai ở Nhật Bản, kể lại câu chuyện đầy xót xa nhưng cũng vô cùng cảm động về tình anh em của hai đứa trẻ mồ côi Seita và em gái Setsuko. Hai anh em mất mẹ sau cuộc thả bom dữ dội của không quân Mỹ vào thành phố Kobe trong khi cha của hai đứa đang chiến đấu cho Hải quân Hoàng gia Nhật. Seita và Setsuko phải vật lộn để tồn tại giữa một bên là sự thờ ơ đến nhẫn tâm của những người xung quanh, trong đó có cả những người họ hàng của hai đứa trẻ.
Bộ phim nói về tinh thần phản chiến hay về lòng tự trọng của con người?
Ta có một vài nhà phê bình phim (trong đó phải kể tới Roger Ebert) coi Mộ đom đóm là một trong những bộ phim phản chiến mạnh mẽ nhất đã từng được thực hiện. Nhưng nhà nghiên cứu lịch sử hoạt hình Ernest Rister đã so sánh bộ phim này với tác phẩm của đạo diễn Steven Spielberg bộ phim ‘Bản danh sách của Schindler’ và nói thêm: ‘Đây là bộ phim hoạt hình nhân văn nhất mà tôi từng được xem’. Với người Nhật thì bộ phim thường được hiểu như một câu chuyện ngụ ngôn về lòng tự trọng hơn là về tinh thần phản chiến. Dù hiểu theo cách nào thì đây cũng là một trong những bộ phim đáng xem.
Vì sao bộ phim lại có tên là “Mộ đom đóm”?
Trong tiếng Nhật, danh từ không thay đổi ở dạng số nhiều thì hotaru có thể hiểu là Seita và Setsuko bắt được rất nhiều con đom đóm và dùng chúng để thắp sáng cho cái hầm trú ẩn nơi hai đứa bé sống. Ngày hôm sau, Setsuko đào một ngôi mộ cho tất cả lũ đom đóm và hỏi Seita “Tại sao lũ đom đóm phải chết sớm vậy?’’ Vì vậy tựa phim có thể dùng là mộ đom đóm với đom đóm ở số nhiều. Theo một cách hiểu khác, con đom đóm có thể cũng là để chỉ Setsuko vốn cũng chết rất sớm, nếu như vậy tựa phim có thể là Mộ đom đóm với đom đóm ở số ít.
Ngoài ra nó cũng có thể là một phép ẩn dụ để nói tới những cuộc oanh tạc bằng bom gây cháy của không quân Đồng minh, có giai thoại kể lại rằng trong thời gian chiến tranh đôi khi người Nhật gọi những quả bom gây cháy đang được thả xuống đất nước họ là những con đom đóm hoặc nó còn để chỉ những phi công cảm tử Thần phong (Kamikaze), Setsuko đã nói rằng chiếc máy bay cảm tử Thần phong trông giống con đom đóm.
Vậy, các bạn hiểu theo cách nào? Còn đối với tôi mà nói những con đom đóm lại là biểu tượng cho những linh hồn đã khuất (Hitodama) như những đóm lửa lập lòe trôi nổi trên những dòng sông, nó đem theo cả giấc mơ về một thế giới tốt đẹp hơn và những ước mơ khát khao cháy bỏng còn dang dở.
Bạn nghĩ sao về các nhân vật trong “Mộ đom đóm”?
Quả thực đây là bộ phim rất hay về đề tài Chiến tranh và nó được như là một tượng đài trong Thế giới phim hoạt hình, khó bộ phim nào có thể lật đổ được. Hay, ý nghĩa, tâm huyết nhưng rất đỗi đau lòng và ám ảnh. Đó là những cụm từ tôi dành cho bộ phim.
Nó hay, điều đó không bàn cãi nhưng nó là đề tài về Chiến tranh được lấy cảm hứng trên câu chuyện có thật nên nó cực kỳ ám ảnh người xem, bạn có thể khóc sưng húp mắt khi xem, bạn có thể nhói đau khi xem, bạn có thể buồn khi xem… Bộ phim được miêu tả vô cùng trần trụi, đầy khắc nghiệt, xem một lần là nhớ mãi, càng xem ta lại càng thấy thương cho số phận của các nhân vật, dù ít dù nhiều là vậy.
Người dì thờ ơ, vô cảm, lạnh lùng, tuy là người thân của Seita và Setsuko nhưng không gì người xa lạ, mới xem thì thấy nhân vật này không mấy tốt, nói thẳng ra có thể là rất đáng ghét nhưng khi suy nghĩ thì thấy một phần người dì có thái độ như vậy cũng là do Chiến tranh, vì Chiến tranh là mọi của cải đều bị thiêu rụi, méo mó, vì Chiến tranh mà dồn con người vào bước đường cùng, vì Chiến tranh mà biến một người từ tốt thành xấu chỉ trong phút chốc.
“Một người đau chân có lúc nào quên được cái chân đau của mình để nghĩ đến một cái gì khác đâu? Khi người ta khổ quá thì người ta chẳng còn nghĩ gì đến ai được nữa. Cái bản tính tốt của người ta bị những nỗi lo lắng, buồn đau ích kỷ che lấp mất…” Tôi nghĩ người dì cũng vậy, bản chất của dì không xấu nhưng vì thiếu thốn, vì khổ nên chẳng quan tâm đến hai anh em Seita và Setsuko được.
Còn Seita là một người anh thương em, luôn muốn làm mọi thứ tốt đẹp cho em nên đi ăn trộm đồ vì sợ em bị đói, sợ em bệnh, Seita cũng đã đấu tranh rất nhiều giữa con tim và lí trí nhưng vì quá thương em nên mới làm điều như vậy. Nhưng xét theo một khía cạnh khác thì Seita là một người bảo thủ, nếu Seita không dẫn Setsuko ra khỏi nhà cùng mình thì có lẽ hai anh em đã không phải chịu khổ nhiều như vậy. Dù gia đình dì đối xử không thân thiện, vô cảm nhưng ít nhất hai anh em vẫn còn có cái ăn, ít nhất sau này Setsuko sẽ không chịu thảm kịch như vậy. Một phần nguyên nhân dẫn tới bi kịch này có lẽ là do Seita suy nghĩ chưa thấu đáo nhưng lúc này cậu ấy chỉ có Mười lăm tuổi thôi, cái độ tuổi vẫn còn ăn vẫn còn học, hồn nhiên và không cần lo nhiều về cuộc sống sau này, đưa ra sự quyết định ở hay đi cũng khó khăn lắm. Sau tất cả, cũng không thể nào đổ hết lỗi cho Seita được.
Setsuko có lẽ là nhân vật đáng thương nhất trong phim, em ấy còn quá nhỏ để chịu đựng những sự việc đau lòng này, mất mẹ mất ba nhưng không hề hay biết, tinh khôi như tờ giấy trắng, lanh lợi, ngoan ngoãn nhưng điều tốt đẹp lại chẳng hề đến với em, nhiều lúc em buồn vì nhớ mẹ nhưng lại không đòi mẹ phải về bằng được, nhiều lúc em mệt vì bệnh nhưng em chẳng than vãn, nhiều lúc em lo cho anh hai nhưng em đã không khóc và rất nghe lời anh vì sợ anh buồn. Vậy mà em lại không có được hạnh phúc.
Sau tất cả “Mộ đom đóm” vẫn là một bộ phim ý nghĩa đáng để coi, mặc dù ám ảnh nhưng coi để biết Chiến tranh đáng sợ như nào, coi để biết con người đối xử với nhau ra sao… Chúng ta phải cảm thấy hạnh phúc khi được sinh ra trong thời không còn mưa bom đạn, hạnh phúc khi được sống dưới bầu trời xanh. Và biết ơn cuộc sống này và yêu thương nó nhiều hơn.
